Do napisania tego posta skłoniła mnie jedna z dyskusji na facebooku, w której ktoś napisał, że obniżanie podstawy wymiaru składek przez ZUS to „bezprawne praktyki”. Zatem co ZUS może sprawdzać w postępowaniu wyjaśniającym i czy działa bezprawnie?

Zakres działania ZUS

Najważniejszą ustawą regulującą system ubezpieczeń społecznych i działalność ZUS jest ustawa z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zakres działania ZUS reguluje art. 68 tej ustawy. Wymienię to, co jest istotne w zakresie kontroli i postępowań wyjaśniających:

1.            Do zakresu działania Zakładu należy między innymi:

1)            realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności:

a)            stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,

b)           ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, chyba że na mocy odrębnych przepisów obowiązki te wykonują płatnicy składek,

c)            wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

5)            kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy;

6)            kontrola wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych Zakładowi;

Decyzje ZUS

ZUS wydaje decyzje w sprawach indywidualnych dotyczących płatników, ubezpieczonych i świadczeniobiorców. Katalog decyzji zawiera art. 83 ustawy i to on zawsze znajduje się w podstawie prawnej wydanej decyzji. Zwróćcie uwagę, że jest to katalog otwarty z uwagi na użycie słowa „w szczególności”:

1.            Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności:

1)            zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;

1a)         ustalania płatnika składek;

2)            przebiegu ubezpieczeń;

3)            ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek;

3a)         ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu tych składek;

4)            ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

5)            wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Wiedząc jakie decyzje może wydawać organ wiemy co ZUS może sprawdzać w postępowaniu wyjaśniającym.

Prześledźmy więc poszczególne rodzaje decyzji:

1. zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych/ ustalanie płatnika składek

Przykład: Pani Anna została zatrudniona w styczniu 2023 r. w w firmie XYZ Sp. z o.o. na umowę na czas określony 5 miesięcy. Po trzech miesiącach zorientowała się, że nie ma odprowadzanych składek na ubezpieczenia. Powiadomiła ZUS, który po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego wydał decyzję, w której stwierdził podleganie ubezpieczeniom społecznym i składce chorobowej przez Panią Annę u płatnika składek XYZ Sp. z o.o. w okresie 01.2023 r. – 05.2023 r.

2. Przebieg ubezpieczeń

Przykład: Pan Jan od 2019 r. prowadzi działalność gospodarczą, opłacał także składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. W 2021 r. od marca do sierpnia opłacał składki z opóźnieniem. ZUS może wydać decyzję o przebiegu ubezpieczeń i stwierdzić, że Pan Jan podlega ubezpieczeniom społecznym od 2019 r. i nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od marca 2021 r. do nadal.

3. Wymiar składek

Przykład: Pani Zofia prowadzi działalność gospodarczą, przez 24 miesiące korzystała z tzw. preferencyjnych składek. Niestety zapomniała, że po zakończeniu okresu preferencji powinna się przerejestrować i opłacać „normalne składki” w wysokości 60% podstawy wymiaru.

Przykład 2: Pani Jagoda pracuje w firmie ABC s.c. od 4 lat w pełnym wymiarze czasy pracy, z pensją 4500 zł brutto. Identyczne stanowisko prócz Pani Jagody zajmują jeszcze 3 inne osoby. Gdy Pani Jagoda dowiedziała się o ciąży poprosiła pracodawcę o podwyżkę z jednoczesnym obniżeniem wymiaru etatu na 7/8. Pracodawca zgodził się i dał Pani Jagodzie 1500 zł podwyżki przy jednoczesnym zmniejszeniu etatu. Stworzono nowy zakres obowiązków. Po zmianie warunków

4. Uprawnienia do świadczeń

Jeszcze raz Pan Jan z przykładu wyżej. Dwa miesiące temu urodziło mu się dziecko. Wystąpił więc z wnioskiem o zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego.

ZUS wydał jednak decyzję odmowną. Dlaczego ? Bo Pan Jan nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od marca 2021 r.

I jeszcze jeden przykład:

Karina pracuje na etacie w korporacji. Jest też influencerką – prowadzi swój kanał na YOUTUBE, ma profil na IG i Meta. Dwa lata temu zwichnęła nogę i była na dwutygodniowym zwolnieniu lekarskim, za które jej pracodawca wypłacił jej wynagrodzenie chorobowe za czas niezdolności do pracy.

Obecnie ZUS przeprowadzał kontrolę u pracodawcy i zainteresował się zwolnieniem Pani Kariny. Okazało się, że w zapisanych relacjach na Instagramie Pani Kariny są jej live’y które przeprowadzała w okresie zwolnienia lekarskiego. Live’y były wynikiem odpłatnej współpracy z marką kosmetyczną.

W związku z powyższym ZUS wydał decyzję, w której odmówił Pani Karinie prawa do zasiłku chorobowego i nakazał zwrot świadczenia wraz z odsetkami. [Więcej o tym, co wolno influencerom na zwolnieniu lekarskim przeczytasz w tym wpisie] .

5. Wymiar świadczeń

To mogą być np. decyzje ustalające  wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne. Mogą to też być decyzje ustalające wysokość wypłacanych zasiłków.

Przykład: Pani Beata, właścicielka firmy zaniżyła podstawy wymiaru składek, gdyż nie uwzględniła udzielonej pracownikowi pomocy finansowej w postaci dofinansowania wypoczynku urlopowego. W takim wypadku ZUS ustalił podstawy na nowo, we właściwej wysokości.

Przykład 2: Pan Waldemar został zatrudniony na umowę o pracę z pensją 9500 zł brutto. Po 2 miesiącach rozchorował się i otrzymał zwolnienie lekarskie. ZUS po przeprowadzeniu postępowania wydał decyzję, w której przyznał zasiłek chorobowy od podstawy 5500 zł, gdyż uznał, że pensja została zawyżona.

Podsumowując – co ZUS może sprawdzać w postępowaniu wyjaśniającym? W trakcie postępowania wyjaśniającego ZUS najczęściej sprawdza – czy zawarta umowa o pracę jest rzeczywiście wykonywana, a podstawa wymiaru składek nie została zawyżona. Sprawdza także poprawność dokonanych zgłoszeń i opłaconych składek. ZUS ustala prawo do świadczeń oraz wysokość tych świadczeń (zasiłki, emerytura, renta, renta socjalna, renta rodzinna). W przypadku przedsiębiorców ZUS sprawdza poprawność i zasadność zgłoszeń (czy firma jest rzeczywiście prowadzona), prawo do świadczeń i ich wysokości, sprawdza czy poprawnie zgłoszono podstawę wymiaru świadczeń (mam tu na myśli ulgi i preferencje, nie zaś ingerencję w wysokość podstawy dobrze zgłoszonej). Może także ustalać czy świadczenie zostałó nienależnie pobrane.

Jeżeli ZUS wydał wobec Ciebie decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń i chcesz się od tej decyzji odwołać to polecam ten wzór: