Skarga na przewlekłość postępowania przed sądem, a właściwie skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przysługuje stronie postępowania, która uważa, że jej sprawa jest rozstrzygana dłużej, niż jest to konieczne dla wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych sprawy.

Kiedy zachodzi przewlekłość postępowania?

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych powszechnie przyjmuje się, że „nieuzasadniona zwłoka”, o której mowa w ustawie, to wielomiesięczna bezczynność sądu polegająca na niewyznaczaniu rozprawy bądź niepodejmowaniu czynności istotnych dla rozpoznania sprawy.

Zatem przewlekłość postępowania może nastąpić zarówno wtedy, gdy sąd nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy je podejmuje, ale są one nieprawidłowe i w następstwie dochodzi do zwłoki.

Duże znaczenie ma także to, czy sprawa jest zawiła i czy strona postępowania nie przyczyniła się do przewlekłości.

Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy

Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych o świadczenia służące zaspokojeniu bieżących kosztów utrzymania powinny być rozpoznawane w sposób szczególnie sprawny – tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11.09.2019 r.

I NSP 88/19

Sprawy o świadczenia z ubezpieczeń społecznych (np. renty, emerytury czy zasiłki), czy związane ze stosunkiem pracy powinny być traktowane przez sądy rozpatrujące tego typu sprawy z należną uwagą i rozpatrywane w możliwie krótkim terminie.

Niestety często tak się nie nie dzieje. Postępowania toczą się wolno, pomiędzy doręczeniem odpowiedzi na odwołanie a wyznaczeniem rozprawy mija dużo czasu. Zdarza się, że na wyznaczenie rozprawy, albo na samą rozprawę czeka się dłużej niż rok. Dobrym przykładem powolnego działania sądów są sprawy dezubekizacyjne, dotyczące obniżenia świadczeń emerytom mundurowym, najczęściej od 1 października 2017 r.

Większość tych spraw (a mamy rok 2023) nie jest jeszcze prawomocnie zakończona. Są osoby, których sprawy np. są zawieszone i kompletnie nic się nie dzieje. Inni czekają na rozprawę (terminy wyznaczane nawet za 16 mcy – np. w marcu 2022 r. na lipiec 2023 lub później).

Sąd właściwy do rozpoznania skargi

W przypadku skargi na przewlekłość sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli więc sprawa toczy się przed sądem rejonowym to skargę będzie rozpatrywał sąd okręgowy.

W przypadku gdy przewlekłość dotyczy sprawy, która toczy się przed sądem okręgowym, to skargę rozpozna sąd apelacyjny.

Jeżeli zdaniem skarżącego przewlekle w jego sprawie działa sąd apelacyjny, lub Sąd Najwyższy, to skargę zawsze będzie rozpatrywał Sąd Najwyższy.

Uwaga – przed Sądem Najwyższym potrzebny jest profesjonalny pełnomocnik

Należy pamiętać, że jeżeli skarżymy przewlekłość prowadzenia sprawy przed Sądem Apelacyjnym lub Sądem Najwyższym, to w tym przypadku obowiązuje przymus radcowsko-adwokacki. Skargę w imieniu strony skarżącej musi wnieść profesjonalny pełnomocnik.

Jeżeli skargę wniesie sama strona, to taka skarga będzie odrzucona!

Potwierdza to jedno z najnowszych postanowień Sądu Najwyższego:

Przepis art. 87(1) § 1 i 2 k.p.c. [chodzi o zastępstwo przez pełnomocnika profesjonalnego] znajduje zastosowanie również w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi na przewlekłość postępowania, jeżeli do jej rozpoznania właściwy jest Sąd Najwyższy.

Postanowienie SN z 14.12.2022 r. I NSP 357/22

Ta informacja jest bardzo ważna. Trafiają do mnie klienci, którzy dotychczas reprezentowali się sami i sami też wnieśli skargi na przewlekłość postępowania przed sądem apelacyjnym. W odpowiedzi na skargę (zasadną zresztą) czytają, że prezes sądu apelacyjnego wnosi o jej odrzucenie!

Skarga na przewlekłość postępowania odrzucona przez SN

Jeżeli skarga na przewlekłość postępowania zostanie przez Sąd Najwyższy odrzucona, to jeszcze nic straconego.

Można wnieść ją ponownie, ale tym razem ustanawiając swoim pełnomocnikiem radcę prawnego lub adwokata. W takim przypadku SN rozpatrzy nową skargę merytorycznie.

Należy pamiętać, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym strony nigdy nie zastąpi „doradca prawny”, czyli prawnik bez aplikacji, ubezpieczenia OC i członkostwa w samorządzie prawniczym.

Ponowne wniesienie skargi

W przypadku, gdy sąd rozpatrzy skargę merytorycznie i nie stwierdzi przewlekłości postępowania, to kolejną skargę w tym samym postępowaniu można wnieść dopiero po upływie 12 miesięcy.

To „czekanie” z kolejną skargą nie obowiązuje w przypadku opisanym wyżej – gdy sąd skargę odrzuci z powodu braków formalnych.

Opłata

Skarga na przewlekłość postępowania podlega opłacie stałej w kwocie 200 zł. Opłata jest zwracana w przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia, czyli stwierdzenia przewlekłości.

Strona zwolniona od kosztów sądowych nie uiszcza opłaty.

W postępowaniach z zakresu ubezpieczeń społecznych, które są „darmowe” (nie ma opłat sądowych), także w tym przypadku nie ma opłaty.

Rozstrzygnięcie

Postępowanie skargowe powinno się toczyć szybko, a orzeczenie zapada w terminie 2 miesięcy od daty jej złożenia.

W przypadku uwzględnienia skargi sąd w zależności od żądania strony może:

1. stwierdzić, że w postępowaniu doszło do jego przewlekłości
2. może zlecić (także z urzędu) podjęcie przez sąd prowadzący sprawę określonych czynności
3. może przyznać od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości od 2 tysięcy złotych do 20 tysięcy złotych

Ponadto w przypadku uwzględnienia skargi strona ma prawo żądać naprawienia szkody, która wynikła z przewlekłości – od Skarbu Państwa, w osobnym postępowaniu.

Jeżeli sąd uzna, że do przewlekłości nie doszło – skargę oddali.

Skarga na przewlekłość postępowania -oddalenie, i co dalej?

Jeżeli skarga została oddalona można rozważyć ewentualnie zasadność wniesienia skargi przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasbourgu ze względu na naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji.

Każdą sprawę należy oceniać indywidualnie i nie każda będzie się nadawała do dalszej skargi. Przykładowo – obecnie Trybunał w Strasbourgu zajmuje się skargami dotyczącymi przewlekłości wspomnianych wyżej spraw dezubekizacyjnych.

Uwaga: skargę do ETPCz można wnieść dopiero po wyczerpaniu drogi krajowej. To oznacza, że najpierw należy zainicjować i przejść postępowanie ze skargi na przewlekłość w Polsce.