Gdy ZUS zarzuca Nam, że pobraliśmy świadczenie nienależne oznacza to najczęściej batalię sądową, w przypadku, gdy uważamy, że Organ nie ma racji.

Obecnie w mediach społecznościowych, również wśród prawników piszących sensacyjne posty słychać :

• o opcji atomowej przyznanej ZUS
• o tym, że każdy kto otrzymał świadczenie w ostatnich 5 latach nie może spać spokojnie, bo ZUS może mu je odebrać
• o tym, że zmiany wprowadzono po cichu, i nikt o tym nie wiedział…

Uważam, że jest to styl zdecydowanie przesadzony, mający na celu podnieść klikalność.

A jak jest naprawdę? Kiedy świadczenie nienależne może odebrać ZUS?

W sierpniu Prezydent podpisał bardzo dużą nowelizację związaną z ubezpieczeniami społecznymi. Obejmuje kilka ustaw, a w życie weszło lub wejdzie od przyszłego roku wiele zmian.

Pierwotnie projekt zakładał, że nowelizacja zacznie obowiązywać już w kwietniu tego roku. Zatem nie można mówić, że zmiany wprowadzono po cichu.

Przykładowo ja na ten temat prowadziłam live już w maju tego roku.

Zobacz mój live na Facebooku

Część zmian zaczęła obowiązywać od 18 września 2021 roku, w tym ta, o której obecnie jest tak głośno.

Chodzi o zmiany wprowadzone w art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Dotychczas ten przepis brzmiał tak:

Art.  84.  [Nienależnie pobrane świadczenia]

1. Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

2. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1)świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

3.   Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

4. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej „należnościami z tytułu nienależnie pobranych świadczeń”, podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje – ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, z zastrzeżeniem ust. 8c.

4a. Nienależnie pobrane świadczenia mogą być zabezpieczane hipoteką przymusową i ustawowym prawem zastawu, z wyjątkiem przypadku, gdy podlegają potrąceniu z bieżąco wypłacanych świadczeń. Przepisy art. 26 i 27 stosuje się odpowiednio.

5. Przepisów ust. 2-4 i 8 nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej.

6. Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Od 18 września przepis ten brzmi tak:

Art.  84.  [Nienależnie pobrane świadczenia]

1.  Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

1a.   W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.

2. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1)świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;

3)  świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

3.  Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

4.   Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej „należnościami z tytułu nienależnie pobranych świadczeń”, podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje – ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, z zastrzeżeniem ust. 8c.

4a. Nienależnie pobrane świadczenia mogą być zabezpieczane hipoteką przymusową i ustawowym prawem zastawu, z wyjątkiem przypadku, gdy podlegają potrąceniu z bieżąco wypłacanych świadczeń. Przepisy art. 26 i 27 stosuje się odpowiednio.

5. Przepisów ust. 2-4 i 8 nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej.

6.   Jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone.

Zmiany w liczeniu odsetek

Przede wszystkim doprecyzowano kwestię naliczania odsetek od nienależnie wypłaconych świadczeń. Dotychczas ZUS miał różną praktykę żądania odsetek – a to od daty wypłaty świadczenia, daty wszczęcia postępowania, daty wydania decyzji lub daty jej prawomocności.

Sądy w swoich orzeczeniach pilnowały interesów świadczeniobiorców uznając, że doręczenie decyzji to ten moment, w którym dowiadujemy się, że świadczenie jest nienależne. Wpłacając całą żądaną kwotę w terminie miesiąca świadczeniobiorca unikał odsetek. Te bowiem naliczano dopiero po miesiącu od daty odbioru.

Obecnie ustawodawca przyznał ZUS prawo żądania odsetek wstecz od dnia po dacie wypłaty świadczenia do dnia zapłaty. Może się więc zdarzyć, że ZUS zakwestionuje nam świadczenie wypłacone kilka lat temu i zażąda zwrotu wraz z odsetkami za kilka lat.

Przykład:

Panu Janowi ZUS wypłacił w dniu 15 września 2019 r. zasiłek chorobowy za okres 31 lipca -12 sierpnia 2019 r.

Teraz ZUS żąda zwrotu wypłaconego świadczenia, gdyż uważa, że to świadczenie było nienależne. Pan Jan zapłaci odsetki za dni od 16 września 2019 r. do dnia zapłaty, chyba że ureguluje całość w ciągu miesiąca od daty doręczenia decyzji.

Świadczenie nienależne – czyli jakie?

Dotychczas było tak, że część sądów uważała, że ZUS aby móc żądać zwrotu świadczenia powinien świadczeniobiorcę pouczyć, w jakich przypadkach świadczenie będzie pobrane nienależnie.

O ile decyzje dotyczące rent czy emerytur te pouczenia zawierają (drobnym druczkiem na odwrocie decyzji), o tyle problem był z decyzjami dotyczącymi zasiłków.

W większości przypadków ZUS nie przysyłał decyzji o przyznaniu zasiłku tylko go po prostu wypłacał (brak decyzji papierowej oznacza brak pouczeń).

Teraz doprecyzowano definicję świadczenia nienależnego i umieszczono w niej sytuacje, w których świadczeniobiorca w okresie niezdolności do pracy wykonywał pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie niezgodnie z jego celem.

Nie oznacza to, że takich spraw dotychczas nie było. One były, są i będzie ich coraz więcej.

Potrącenie

I jeszcze jedna nowinka. Jeżeli będziecie dłużnikami ZUS to Organ zadłużenie będzie sobie potrącał, ze świadczeń, które wypłaca bieżąco. Ustawa nie precyzuje, ile można potrącać – czy np. 100% świadczenia, co oznaczałoby, że bieżące świadczenie (np. zasiłek macierzyński) nie będzie wypłacany.

Moim zdaniem takie potrącenie będzie możliwe dopiero gdy decyzja „zwrotowa” będzie prawomocna. Oczywiście powinno być dokonane po wydaniu stosownej decyzji.

Jak będzie – pewnie przekonamy się już niebawem.

A jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o tym co grozi świadczeniobiorcy, który pobrał świadczenie nienależne sprawdź mój webinar: